Verloren gewaande tekening van bijzondere Schelde-onderzeeboot opgedoken in Taiwan

In november is in het Nationaal Archief van Taiwan een bijzondere tekening van een stukje verloren gewaande Schelde-geschiedenis gevonden. In de jaren dertig van de vorige eeuw ontwikkelde Koninklijke Maatschappij De Schelde de Gunning-Schelde onderzeebootmijnenlegger. Het ontwerp werd aan de Koninklijke Marine en meerdere buitenlandse marines aangeboden, maar is nooit gebouwd.

In het omvangrijke Schelde-archief dat nu wordt beheerd door het Zeeuws Archief is weinig informatie te vinden over dit bijzondere vaartuig en er leken geen tekeningen bewaard gebleven. Maar oud-archivaris van het Zeeuws Archief Ron van Maanen die al een leven lang geïnteresseerd in de Nederlandse scheepsbouw en met name de geschiedenis van De Schelde, onthulde dat er eindelijk een tekening is gevonden; helemaal in Taiwan.

“Het is lang een vraag geweest hoe het ontwerp van de Gunning-Schelde boot eruitzag. Vermoedelijk zijn er meerdere ontwerpen geweest, maar de enige afbeelding in het Zeeuws Archief is een uiterst simpele schets in een folder”, vertelt Ron van Maanen. “Verder zijn er enkele unieke foto’s van op schaal gemaakte halfmodellen, maar het zo rijke Schelde-archief bevat geen andere tekeningen. De enige tekening die bewaard is gebleven, was een ontwerp van het Ingenieurskantoor voor Scheepsbouw (IvS/INKAVOS) voor Brazilië.”

Zo was de hoop op een originele Schelde-tekening eigenlijk vervlogen tot er op een internationaal internetforum werd gesproken over de bouw van oorlogsschepen voor Nationalistisch China in de jaren dertig. “Iemand maakte een opmerking dat er wat data waren verwisseld en er werd verwezen naar een onderzeebootaanbieding vanuit Nederland. Mijn antennes gingen meteen omhoog, want dat konden maar twee bedrijven zijn: Fijenoord en De Schelde.”

Ron zocht contact met degene die de opmerking maakte. “Hij heeft voor mij de stukken gedownload uit het Nationaal Archief in Taiwan. Tussen neus en lippen door schreef hij dat er nog wat stukken met betrekking tot Nederlandse bedrijven waren en ook die heeft hij voor mij gedownload. In de stukken over De Schelde zat informatie over een aanbieding voor een onderzeebootmijnenlegger uit 1934; mét een tekening. Je begrijpt dat ik zowat tegen het plafond zat.”

Duitse uitvinding
De onderzeebootmijnenlegger is een Duitse innovatie, ontwikkeld tijdens de Eerste Wereldoorlog. De speciale onderzeeboot heeft extra ruimte of lanceersystemen aan boord om zeemijnen te plaatsen in vijandelijke of strategische wateren. De boten bleken zo effectief dat de geallieerde marines niet lang achterbleven met het ontwikkelen van hun eigen onderzeebootmijnenlegger.

In het vredesverdrag na de Eerste Wereldoorlog was het opgenomen dat Duitsland geen onderzeeboten meer mocht hebben. De vloot werd verkocht en één van de onderzeebootmijnenleggers werd overgenomen door de Koninklijke Marine. Maar er was ook interesse in een onderzeebootlegger van Nederlandse bodem. Koninklijke Maatschappij De Schelde had in 1906 de eerste Nederlandse onderzeeboot gebouwd en opgeleverd en zag ook nu kansen, vertelt Ron.

“De bouw van de onderzeebootmijnenlegger werd pas mogelijk toen ingenieur Maximiliaan Fredrik Gunning in 1926 overstapte van de Koninklijke Marine naar De Schelde waar hij in dienst trad als hoofd marinescheepsbouw. Aan het eind van de jaren twintig was de Gunning-Schelde onderzeebootmijnenlegger op de tekentafel tot leven gekomen.”

Troefaas van De Schelde
De Gunning-Schelde onderzeebootmijnenlegger was een “echte troefaas” voor De Schelde, aldus Ron. De tekening uit Taiwan laat zien dat het gaat om een onderzeeboot met een lengte van 76,50 meter en een boven water waterverplaatsing of 900 ton zonder en 950 ton met mijnen en onder water 1.122 ton. De boot kon boven water een snelheid van 18.5 knopen halen en onder water 9,75 knopen. Er was ruimte voor een 40-koppige bemanning. Bewapening bestond uit acht 53,3 cm torpedobuizen, één 10,2 cm kanon en vier 25mm machinegeweren. Daarnaast was er plek voor 36 mijnen met elk een explosieve lading van 200 kilo. De maximale duikdiepte was 100 meter.

In de jaren dertig heeft De Schelde wereldwijd geprobeerd het eigen ontwerp te verkopen. Zo werd er gesproken met Noorwegen, Portugal, Brazilië en China. “Alleen viste De Schelde overal achter het net, zelfs de Koninklijke Marine weigerde toen De Schelde haar ontwerp aanbood tijdens de strijd om de order voor de Hr.Ms. O 16. Wel kreeg men een brief waarin de marine schreef dat de afwijzing niet lag aan de kwaliteit van het ontwerp”, legt Ron uit. “Portugal mislukte vanwege het ontbreken van Nederlandse staatssteun, al leidde dit wel tot de oprichting van het dit jaar 90 jaar bestaande NEVESBU.”

Max Gunning stapte in de tweede helft van de jaren dertig over van De Schelde naar NEVESBU en werkte samen met INKAVOS aan de onderzeebootmijnenlegger voor Brazilië. Maar ook dit was zonder succes. “Er was een moordende concurrentie tussen de scheepswerven, zowel nationaal als internationaal. De Schelde heeft voor de Tweede Wereldoorlog dan ook maar één buitenlandse marineorder binnengehaald; voor de Poolse onderzeeboor ORP Orzeł. Dat had niets te maken met het gebrek aan kwaliteit. Door het ontbreken van Nederlandse staatsteun, was het ontwerp te duur en was het bijna onmogelijk was de concurrentie aan te gaan. De treurige eindconclusie is dan ook dat de troefaas van De Schelde nooit is uitgespeeld.”

>> Ron van Maanen (1958) was werkzaam als archivaris bij het Gemeentearchief Vlissingen en het Zeeuws Archief, waar hij onder meer aan de archieven van de Koninklijke Maatschappij De Schelde werkte. Er staan veel artikelen over maritieme geschiedenis op zijn naam. Samen met Tobias van Gent publiceerde hij in 2018 ‘Luctor et Emergo. De onderzeeboten van de Koninklijke Maatschappij De Schelde 1905-1958’ en hij heeft onlangs meegewerkt aan het speciale jubileumboek ‘Maritiem Meesterschap’ dat Damen Naval ter ere van 150 jaar Koninklijke Maatschappij De Schelde heeft uitgebracht.